หน้าสารบัญ หนึ่ง สอง สาม สี่ ห้า หก เจ็ด แปด เก้า
สิบ สิบเอ็ด สิบสอง สิบสาม สิบสี่ สิบห้า สิบหก สิบเจ็ด สิบแปด

อธิบาย

การจะปฏิบัติพระวิปัสสนากรรมฐาน จำเป็นต้องยึดหลักพระบาลีและอรรถกถาเป็นเกณฑ์ ไม่ควรที่พุทธบริษัท จะไปยึดเอามติของคณาจารย์รุ่นหลังๆที่บัญญัติวิธีปฏิบัติขึ้นใหม่เป็นอันขาดเพราะการทำเช่นนั้น นอกจากจะไม่ตรงตามแบบเท่าที่พระบาลีวางไว้แล้ว ยังจะเป็นการตู่พระบาลี ทำให้คำสอนเสื่อมสูญลงอีกส่วนหนึ่งด้วย เหตุนั้น เพื่อต้องการที่จะรักษาแนวพระบาลี อันเป็นคำสอนที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสไว้ดีแล้วโดยตรง จึงใคร่ขอยกเอาวิธีปฏิบัติตามแนวมหาสติปัฏฐานสูตร์ มาแสดงไว้โดยย่อ ดังต่อไปนี้ ฯ

          การปฏิบัติพระวิปัสสนากรรมฐานตามแนวมหาสติปัฏฐานสูตร์ เท่าที่มีมาในฑีฆนิกายมหาวรรคบาลี ฉบับฉัฏฐสังคายนา หน้า ๒๓๒ ข้อ๓๗๕ พระพุทธองค์ทรงแสดงถึงวิธีปฏิบัติพระวิปัสสนากรรมฐานไว้ข้อหนึ่ง ที่เรียกว่า “ วิธีปฏิบัติวิปัสสนาโดยเฉพาะ” สำหรับสติปัฏฐาน ๔ ประการนั้น – ถ้าจะจัดเป็นวิธีปฏิบัติกันแล้ว ก็มีหลักใหญ่ๆ ดังต่อไปนี้

          ๑. กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน ที่จัดเป็นรูปขันธ์มีทั้งหมดถึง ๑๔ บรรพ ที่จัดเป็นวิปัสสนาล้วนๆก็มีเพียง ๓ บรรพ เท่านั้น คือ

ก.    อิริยาบถบรรพ    คือ – เดิน, ยืน, นั่ง, และนอน (อิริยาบถใหญ่)

ข.        สัมปชัญญะบรรพ    คือ – ก้าวไปข้างหน้า ถอยกลับมาข้างหลัง, มองไปข้างหน้า, เหลียวซ้าย, แลขวา, คู้อวัยวะเข้า, เหยียดอวัยวะออก, ทาบผ้าสังฆาฏิ, อุ้มบาตร, ครองจีวร, กิน, ดื่ม, เคี้ยว, ลิ้มรส, ถ่ายอุจจาระ, ถ่ายปัสสาวะ, เดิน, ยืน, นั่ง, นอน (อันเป็นอิริยาบถย่อย), หลับ, ตื่น, พูด, และนิ่ง

ค.        ธาตุมนสิการ คือ – การมนสิการกายนี้ โดยความเป็นสักแต่ว่าธาตุ ๔ มีธาตุดินเป็นต้น ส่วนที่เหลืออีก ๑๑ บรรพ คือ อานาปานบรรพะ๑  ปฏิกูลบรรพะ๑ และนวสิวถิกาบรรพะ๙ จัดเป็นสมถะปนวิปัสสนา หมายความว่า ทำสมถะให้เกิดฌานก่อนแล้ว จึงยกเป็นอารมณ์ของวิปัสสนาต่อภายหลัง

๒. สติปัฏฐานที่เหลืออีก ๓ ประการ คือ

          เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน            ที่สงเคราะห์ด้วยเวทนาขันธ์

          จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน            ที่สงเคราะห์ด้วยวิญญาณขันธ์

          ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน            ที่สงเคราะห์ด้วยสัญญาและสังขารขันธ์

ทั้ง ๓ ประการข้างท้ายนี้ จัดเป็นอารมณ์ของวิปัสสนาล้วนๆเฉพาะการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานตามแนวมหาสติปัฏฐานสูตร์ ซึ่งเป็นเสมือนทางสายเอกนี้ มีข้อปฏิบัติที่ตรงและง่ายกว่าเขาทั้งหมด ก็เฉพาะกายานุปัสสนาเท่านั้น และในกายานุปัสสนานั้นก็มีเฉพาะอิริยาบถบรรพเดียวเท่านั้น ที่ทำได้ง่ายและเป็นอารมณ์ที่หยาบกว่าข้ออื่นๆทั้งหมด จึงใคร่ขอยกเอาข้อความจากบาลีฑีฆนิกายมหาวรรค พร้อมทั้งอรรถกถาซึ่งเป็นพุทธาธิบาย มาแสดงไว้ดังต่อไปนี้ ฯ

จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ