หมวดที่ ๑ ภูมิจตุกะ  ง. อรูปาวจรภูมิ

อรูปาวจรภูมิ กล่าวโดยธัมมาธิฏฐาน ก็เป็นภูมิของอรูปาวจรวิบาก อันเป็นผล โดยตรงของอรูปาวจรกุสล กล่าวโดยบุคคลาธิฏฐานก็เป็นที่เกิดที่อยู่ที่อาศัยของอรูป พรหม คือ พรหมที่ไม่มีรูปกายมีแต่นามเท่านั้น อรูปาวจรภูมินี้มักเรียกกันสั้น ๆ ว่า อรูปภูมิ

อรูปาวจรวิบากมี ๔ ดวง และมีอรูปวจรภูมิ ๔ ภูมิเท่ากัน ชื่อของอรูปาวจร วิบาก และชื่อของอรูปาวจรภูมิก็เหมือนกัน ตรงกันตามลำดับ คือ

๑. อากาสานัญจายตนภูมิ ๑ ภูมิ เป็นที่ปฏิสนธิของอากาสานัญจายตนวิบาก ๑ ดวง อันเป็นผลของอากาสานัญจายตนกุสล คือ เป็นที่อยู่ของอรูปพรหมที่ได้ อรูปฌานชั้นต้น

๒. วิญญาณัญจายตนภูมิ ๑ ภูมิ เป็นที่ปฏิสนธิของวิญญาณัญจายตนวิบาก ๑ ดวง อันเป็นผลของวิญญาณัญจายตนกุสล คือเป็นที่อยู่ของอรูปพรหมที่ได้อรูปฌาน ชั้นที่ ๒

๓. อากิญจัญญายตนภูมิ ๑ ภูมิ เป็นที่ปฏิสนธิของอากิญจัญญายตนวิบาก ๑ ดวง อันเป็นผลของอากิญจัญญายตนกุสล คือเป็นที่อยู่ของอรูปพรหม ที่ได้อรูปฌาน ชั้นที่ ๓

๔. เนวสัญญานาสัญญายตนภูมิ ๑ ภูมิ ที่เป็นที่ปฏิสนธิของเนวสัญญานา สัญญายตนวิบาก ๑ ดวง อันเป็นผลของเนวสัญญานาสัญญายตนกุสล คือเป็นที่อยู่ ของอรูปพรหมที่ได้อรูปฌานชั้นสูงสุด

อรูปภูมิทั้ง ๔ นี้ ถึงแม้จะเรียกว่า ภูมิ แต่ก็ไม่มีรูปร่างสัณฐานวิมานพื้นที่ อย่างใดเลย มีแต่อากาศอันว่างเปล่า แม้แต่อรูปพรหมเอง ก็มีแต่นามอย่างเดียว ไม่มีรูปร่างสัณฐานอย่างใดเช่นกัน ดังนั้น วิมาน สวน สระ ต้นไม้ หรือสิ่งที่เป็นรูป ทั้งหลาย จึงไม่มีในอรูปภูมินี้เลย

จัดทำโดย มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ